Núi lửa là gì? Nguyên nhân hình thành và hậu quả của núi lửa phun trào

Sóng thần, động đất, núi lửa là một hiện tượng tự nhiên mà con người xem như “thảm họa” bởi đã gây rất nhiều ảnh hưởng tới con người sống xung quanh cửa miệng của chúng. Vậy bạn đã bao giờ tự hỏi núi lửa là gì? Nguyên nhân hình thành và hậu quả của núi lửa phun trào? Và liệu Việt Nam có núi lửa không? Cùng Isinhvien trả lời những câu hỏi trên qua bài viết dưới đây nhé! 

Núi lửa là gì?

Núi lửa là núi có miệng ở đỉnh, qua đó, từng thời kỳ, các chất khoáng nóng chảy với nhiệt độ và áp suất cao bị phun ra ngoài qua miệng núi các khoáng chất này được gọi là dung nham. Dung nham là đá nóng chảy trào ra từ núi lửa trong quá trình phun trào. Khi phun trào từ núi lửa, nó ở thể lỏng ở nhiệt độ khoảng 700 °C đến 1.200 °C (1.300 °F đến 2.200 °F). Núi lửa phun trào là một hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất hoặc các hành tinh vẫn còn hoạt động địa chấn khác, với các vỏ thạch quyển di chuyển trên lõi khoáng chất nóng chảy. Khi núi lửa phun, một phần năng lượng ẩn sâu trong lòng hành tinh sẽ được giải phóng.

Trên thế giới, Indonesia, Nhật Bản và Mỹ được xem là ba nước có nhiều núi lửa đang hoạt động nhất, theo thứ tự giảm dần về mức độ hoạt động.

Các loại núi lửa

Hiểu rõ núi lửa là gì rồi, vậy có bao nhiêu loại núi lửa? Cùng Isinhvien tìm hiểu ngay dưới đây!

Phân theo loại hình hoạt động

Có 3 loại núi lửa chính, phân theo cách hoạt động của chúng:

• Núi lửa hoạt động (núi lửa thức): Chúng là những ngọn núi lửa đang hoạt động và có thể phun trào bất cứ lúc nào.
• Núi lửa đang hồi dung nham (núi lửa đang ngủ): Chúng còn được gọi là tà vẹt và là những ngọn núi lửa duy trì hoạt động tối thiểu. Mặc dù hoạt động thấp, nó thỉnh thoảng vẫn phun trào. Khi không có núi lửa phun trào trong nhiều thế kỷ, núi lửa được coi là không hoạt động.
• Núi lửa đã tắt (núi lửa chết): Đây là ngọn núi lửa cuối cùng phun trào, có niên đại hơn 25.000 năm. Trong mọi trường hợp, các nhà nghiên cứu không loại trừ khả năng chúng có thể xuất hiện trở lại vào một thời điểm nào đó. Phương pháp này còn được gọi là núi lửa có chuyển động kiến ​​tạo bị dịch chuyển khỏi nguồn magma của nó.

Phân theo đợt phun trào

Đây là các loại núi lửa khác nhau tồn tại tùy theo các đợt phun trào của chúng:

• Núi lửa Hawaii: Dung nham từ những ngọn núi lửa này là chất lỏng và không giải phóng khí hoặc gây nổ trong quá trình phun trào. Vì vậy, núi lửa phun trào là im lặng. Hầu hết các núi lửa của Hawaii đều có những kiểu phun trào này, do đó có tên như vậy. Cụ thể có thể kể đến ngọn núi lửa Hawaii mang tên Mauna Loa.
• Núi lửa Strombolian: Không giống như ngọn núi lửa vừa được mô tả, núi lửa Strombolian thể hiện một lượng nhỏ dung nham nhớt đang chảy, với những vụ phun trào bao gồm cả những vụ nổ liên tục. Trên thực tế, dung nham kết tinh khi nó trào lên theo đường ống, và sau đó hoạt động núi lửa chậm lại để phóng ra những quả cầu dung nham bán hợp nhất được gọi là đạn núi lửa. Tên của ngọn núi lửa này ám chỉ ngọn núi lửa Strombolian ở Ý, phun trào nhịp nhàng cứ sau 10 phút.
• Núi lửa Vulcan: Trong trường hợp này, chúng là những vụ phun trào rất dữ dội có thể phá hủy ngọn núi lửa mà chúng đang tọa lạc. Dung nham có đặc điểm là rất nhớt và chứa nhiều khí. Ví dụ, chúng ta có thể kể đến núi lửa Vulcan ở Ý, chính hoạt động của núi lửa đã làm nảy sinh ngọn núi lửa này.
• Núi lửa Plilian: Những ngọn núi lửa này có dung nham rất nhớt, nhanh chóng đông đặc và tạo thành một nút thắt trong miệng núi lửa. Áp suất cực lớn do khí bên trong tạo ra khiến các vết nứt ngang mở ra, đôi khi làm bung phích cắm một cách thô bạo. Ví dụ, chúng ta có thể kể đến ngọn núi lửa Bailey Mountain ở Martinique, từ đó mà tên của ngọn núi lửa này được bắt nguồn.
• Núi lửa thủy châm: Núi lửa phun trào là do sự tương tác của magma và mặt đất hoặc nước trên bề mặt. Tùy thuộc vào tỷ lệ magma / nước, nhiều hơi nước có thể được giải phóng. Đây là kiểu hoạt động núi lửa phổ biến ở các núi lửa ở vùng Campo de Calatrava, Tây Ban Nha.
• Núi lửa Iceland: Trong loại núi lửa này, dung nham chảy và phun trào ra ngoài bằng một vết nứt trên mặt đất chứ không phải miệng núi lửa. Do đó đã sinh ra cao nguyên nham thạch rộng lớn. Hầu hết những ngọn núi lửa này nằm ở Iceland, đó là lý do tại sao chúng được đặt tên như vậy. Một ví dụ cụ thể là núi lửa Krafla ở Iceland.
• Tàu ngầm núi lửa: Mặc dù đáng ngạc nhiên, cũng có những ngọn núi lửa đang hoạt động dưới đáy đại dương. Tất nhiên, các vụ phun trào đại dương thường diễn ra trong thời gian ngắn. Trong một số trường hợp, dung nham thải ra có thể nổi lên bề mặt và hình thành các đảo núi lửa khi nó nguội đi.

Phân theo hình dáng

Xét theo hình dáng thì có 3 loại núi lửa chính là: núi lửa hình thang, núi lửa hình lá chắn và núi lửa hình chóp.

• Núi lửa hình thang: Là loại núi lửa phổ biến nhất, thường khá nhỏ với bề mặt dốc và miệng núi lửa có một lỗ to. Chúng phun các mảnh đá nhỏ gần miệng núi lửa, hình thành một hình nón nhỏ từ các lớp dung nham nguội.
• Núi lửa hình lá chắn: Được hình thành từ một lượng rất lớn dung nham lỏng. Dung nham phun ra khỏi miệng núi lửa rồi chảy xuống triền núi, tạo thành một hình nón rộng thoai thoải. Núi lửa lớn nhất thế giới Mauna Loa ở Hawaii chính là hình dạng này.
• Núi lửa hình chóp: Là một núi lửa có hình nón cao và bề mặt núi cực kỳ dốc, đây là hình dáng điển hình mà hầu hết mọi người hình dung khi nhắc đến núi lửa. Chúng được tạo thành từ những lần núi lửa phun trào dữ dội với đá và nham thạch. Hình dáng của chúng được làm từ lớp tro (tro bụi và đá bị phun ra bầu trời) và dung nham nguội. Ngọn núi St. Helens ở Washington chính là một ví dụ.

Nguyên nhân hình thành núi lửa

Đến đây, bạn đã nắm được núi lửa là gì cũng như các loại núi lửa rồi, vậy bạn có biết nguyên nhân hình thành núi lửa là gì không?

Do nhiệt độ bên dưới bề mặt Trái Đất rất nóng, càng xuống sâu trong lòng Trái Đất, nhiệt độ càng tăng lên cao, thậm chí lên đến 6000 độ C, có thể làm tan chảy hầu hết các loại đá cứng.

Khi đá được đun nóng và tan chảy, chúng giãn nở ra, do đó cần nhiều không gian hơn. ở một số khu vực trên Trái Đất, các dãy núi liên tục được nâng cao hơn. Áp suất ở phía dưới nó không lớn nên dòng mắc ma được hình thành. Khi áp lực của các dòng chảy mắc ma cao hơn áp lực tạo bởi lớp đá bên trên, dòng mắc ma phun trào lên trên qua miệng núi và tạo thành núi lửa.

Trong quá trình phun trào, khí ga nóng và các chất rắn khác cũng bị hất tung lên không trung. Những chất được phun trào ra từ miệng núi lửa sẽ rơi xuống sườn núi và chân núi, hình thành một ngọn núi hình nón.

Hậu quả của núi lửa phun trào

Hậu quả của hiện trượng phun trào núi lửa là gì? Tình trạng này sẽ gây ra nhiều tác động nghiêm trọng đến đời sống con người cũng như môi trường xung quanh và sâu xa hơn là cả nhân loại trong tương lai. Cụ thể:

Đối với con người

Núi lửa phun trào ảnh hưởng tới môi trường tự nhiên sống của con người. Dung nham nóng chảy trào lên mặt đất với lượng lớn và tốc độ nhanh, phủ trên diện rộng có thể huỷ diệt vật thể sống, biến cải môi trường tự nhiên sống quanh khu vực hoạt động.

Đối với môi trường và thiên nhiên

Một số tác động có thể kể đến như sau:

• Gây tác động đến những hoạt động địa chất, rõ ràng nhất là động đất: Trong quá trình phun trào, trước lúc những vật liệu núi lửa phun lên trên mặt, chúng di chuyển theo họng núi lửa từ dưới sâu lên, cọ sát tạo nên các chấn động có khi kèm theo tiếng nổ tạo thành động đất yếu, cục bộ. Từ động đất, liên tiếp gây ra các hiện tượng kỳ lạ trượt lở đất, nứt đất, sụt lún.
• Núi lửa phun trào làm biến đổi mặt phẳng địa hình: Dung nham núi lửa quánh lại thường tạo thành các dạng địa hình thoải như vòm thoải cao nguyên hoặc lớp phủ dung nham.
• Gây cháy rừng, làm biến đổi môi trường tự nhiên sinh thái xanh: Tác hại của núi lửa có thể khiến huỷ diệt, làm suy giảm tài nguyên sinh học vùng tác động, có thể làm tăng tính nhạy cảm so với các tai biến xói mòn đất lũ lụt, lũ quét, trượt lở đất…
• Gây nên thảm họa sóng thần: Những vụ núi lửa hoạt động ở vùng biển có thể tạo ra những con sóng với độ cao khủng khiếp.
• Ô nhiễm môi trường tự nhiên, tác hại đến khí hậu và tầng ozon: Khi núi lửa phun trào, lượng khí lưu huỳnh được phun ra và tích tụ lại trong khung trời.

Lợi ích của núi lửa phun trào

Ngoài những tác hại từ việc núi lửa phun trào ở trên, liệu hiện tượng này có lợi ích gì không? Cùng theo dõi những lợi ích dưới đây nhé:

Làm mát toàn cầu

Núi lửa cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc định kỳ làm nguội hành tinh. Khi tro núi lửa và các hợp chất như sulfur dioxide được thải vào khí quyển, nó có thể phản xạ một số tia Mặt trời trở lại không gian, do đó làm giảm lượng nhiệt năng mà bầu khí quyển hấp thụ. Quá trình này, được gọi là “độ mờ toàn cầu”, do đó có tác dụng làm mát hành tinh.

Tạo ra mỏ khoáng sản phong phú

Dung nham mắc ma được phun trào từ trong lòng trái đất có chứa rất nhiều thành phần khoáng sản quý hiếm. Tại mỗi khu vực có núi lửa hiện đang hoạt động sẽ có các loại khoáng sản khác nhau. Các khoáng sản này có thể là thiếc, bạc, vàng, đồng, đá quý hay thậm chí là kim cương cũng hiện diện trong đá của núi lửa. Khi núi lửa ngừng hoạt động, đây sẽ là địa điểm lý tưởng cho các hoạt động khai thác khoáng sản quy mô lớn, nhỏ.

Mang lại năng lượng địa nhiệt

Hơi nóng trong lòng đất ở miệng núi lửa thường được sử dụng để chạy các tuabin sinh ra điện năng, hoặc được ứng dụng cho nhu cầu sinh hoạt của các hộ gia đình tại địa phương có núi lửa hoạt động.

Giúp cho đất đai tơi xốp màu mỡ

Đá núi lửa chứa một lượng lớn các khoáng chất thiên nhiên, tuy nhiên, phải trải qua hàng ngàn năm, các khối đá này mới bị bể vụn trước tác động của thời tiết, môi trường… để tạo thành những mảnh đất vô cùng trù phú và màu mỡ, giúp ích rất nhiều cho các hoạt động trồng trọt của người nông dân.

Phát triển hoạt động du lịch

Vào nhiều thời điểm trong năm, các ngọn núi lửa đang hoạt động thu hút được hàng triệu du khách đến tham quan, để chờ đón thời khắc được tận mắt chứng kiến những khối tro bụi nóng màu đỏ lửa phun trào được bắn tung lên bầu trời. Những suối nước nóng tự nhiên xung quanh miệng núi lửa cũng có thể trở thành những địa điểm du lịch dưỡng sinh vô cùng thu hút.

Núi lửa lớn nhất thế giới nằm ở đâu?

Ngọn núi lửa Mauna Loa nằm ở tiểu bang ở tiểu bang Hawaii của Mỹ. Ngọn núi lửa này phun trào 33 lần tính từ năm 1843 và phun trào lần cuối vào phun trào lần cuối cùng vào năm 1984. Nham thạch và khói bụi của ngọn núi lửa này đã bao phủ một phần lớn dân cư. Là ngọn núi lửa hình thành tại đảo Hawaii, Mauna Loa được xếp hạng là ngọn núi lớn nhất thế giới tính theo diện tích và số lần phun trào. Ngọn núi có tên là “núi dài” chiếm một nửa diện tích tại Hawaii đây là nơi ưa thích của những người yêu thích môn thể thao mạo hiểm.

“Mauna Loa” trong tiếng Hawaii nghĩa là “núi dài”. Núi lửa Mauna Loa có dạng hình khiên với chiều cao 4.169 m so với mực nước biển và thể tích xấp xỉ 75.000 km3. Phần chìm dưới biển của ngọn núi trải dài khoảng 5 km. Tuy đã ngủ yên 35 năm, các dữ liệu theo dõi chỉ ra núi lửa Mauna Loa đang chuẩn bị thức giấc. Hoạt động địa chấn gia tăng ở khu vực và diễn ra trong nhiều tháng, nhiều năm nhưng không dẫn đến phun trào. Đây là dấu hiệu rõ nét cho sự trở lại. Tuy nhiên, lượng thông tin chưa đủ để các nhà khoa học xác định chính xác thời điểm núi lửa phun trào sắp tới.

Việt Nam có núi lửa không?

Những bằng chứng khoa học cho thấy, hoạt động núi lửa mãnh liệt và muộn nhất ở Việt Nam từng xảy ra ở mảnh đất Tây Nguyên và Nam Trung Bộ. Nơi đó vẫn còn lưu giữ rất nhiều di tích của núi lửa “trẻ” đã tắt, mà thời gian của những đợt phun trào cuối cùng của chúng ứng với giai đoạn Miocen muộn – Pleistocen (cách đây 11 triệu đến 11.000 năm). Hiện nay, miệng của nhiều núi lửa còn thể hiện rõ dạng phễu hoặc hình lòng chảo. Họng núi lửa thường đã bị lấp kín. Nhiều miệng núi lửa đã được tích nước, trở thành những hồ nước hình tròn độc đáo, tiêu biểu là hồ Tơ Nưng (Biển Hồ) ở Pleiku.

Núi lửa từng phun trào ở Hà Nội?? Với những núi lửa đã ngủ yên đến vài chục triệu năm, có thể coi là khó có điều kiện hoạt động trở lại. Hoạt động phun trào của núi lửa từng xuất hiện trong vùng Hà Nội, nhưng chúng đã “ngủ yên” trên 250 triệu năm rồi. Do vậy, ngay việc tìm được miệng núi lửa cổ ở đây cũng là một thử thách. Và nếu các nhà khoa học tìm được miệng của những núi lửa ấy thì chúng cũng đã bị lấp đầy, biến dạng đến mức chẳng dễ nhận biết và chắc chắn là vô hại. Chúng hoàn toàn không thể gây hiện tượng sụt lún, tạo những “hố tử thần” tương tự trường hợp ở đường Lê Văn Lương thời gian qua. 

Trở lại lịch sử 15/2/1923, nhiều vùng thuộc cù lao Hòn (Phan Thiết) bị chấn động mạnh, nhà cửa nghiêng ngả, người đứng không vững. Những chấn động này kéo dài hàng tuần liền. Sau đó, khi đi ngang qua đây, thủy thủ trên tàu Vacasamaru của Nhật phát hiện một đám khói đen dựng đứng, kèm theo một cột hơi dày đặc bốc cao hơn 2000m cùng với những tiếng nổ mạnh theo từng đợt. Ngày 8/3 năm đó, cù lao Hòn phun ra những chất màu xám đen, xám nhạt gồm hơi nước, bùn và đất. Trước mỗi đợt phun, nhiều tiếng nổ phát ra như bom  và hỗn hợp bùn đá bật lên sáng lóa. Ngày 15/3/1923 núi lửa đã ngừng phun nhưng hòn đảo vẫn còn nóng âm ỉ cho đến ngày 20/3 cùng năm đó, động đất xảy ra và núi lửa phun trở lại.

Bài viết trên Isinhvien hy vọng rằng sẽ giúp bạn hiểu hơn núi lửa là gì, nguyên nhân hình thành và hậu quả của núi lửa phun trào. Nhớ truy cập chuyên mục Khám phá thế giới của Isinhvien để cập nhật những điều mới mẻ và thông tin thú vị qua những bài viết tiếp theo nhé!Núi lửa là gì? Nguyên nhân hình thành và hậu quả của núi lửa phun trào