Thị trường độc quyền và cạnh tranh: Nội dung và bài tập có lời giải

Thị trường độc quyền (Monopoly) của một doanh nghiệp nghĩa là một cấu trúc thị trường được đặc trưng bởi một người bán duy nhất, bán một sản phẩm duy nhất trên thị trường và có nhiều người mua. Trong thị trường này, người bán không phải đối mặt với sự cạnh tranh, vì họ chính là người bán duy nhất, bán sản phẩm duy nhất không có sản phẩm thay thế và không có đối thủ cạnh tranh. Để giúp các bạn hiểu chuyên sâu thêm về thị trường độc quyền và các yếu tố bên trong nó, hãy theo dõi bài viết này của Isinhvien nhé!.

1. Thị trường độc quyền

Thị trường độc quyền là gì?

Nếu như bạn chia nhỏ cụm từ thị trường độc quyền (Monopoly), bạn sẽ nhận được hai từ là “Mono” nghĩa là đơn lẻ còn “Poly” nghĩa là người bán. Do đó, thị trường độc quyền là thị trường trong một công ty có người bán duy nhất một sản phẩm mà không hề có bất kỳ một sản phẩm thay thế nào. Trong cấu trúc thị trường độc quyền, một công ty hoặc một nhóm công ty có thể kết hợp để giành quyền kiểm soát việc cung cấp bất kỳ sản phẩm nào.

Người bán không phải đối mặt với bất kỳ sự cạnh tranh nào trong cấu trúc thị trường như vậy vì họ là người bán duy nhất của sản phẩm cụ thể đó. Không có công ty nào khác sản xuất một sản phẩm tương tự, và sản phẩm là duy nhất. Nó không phải đối mặt với sự co giãn chéo của nhu cầu với tất cả các sản phẩm khác. Một thị trường độc quyền gồm những yếu tố cơ bản sau:

• Có một nhà sản xuất duy nhất: Sản phẩm phải có một nhà sản xuất hoặc người bán duy nhất. Người bán đó có thể là cá nhân, công ty cổ phần hoặc công ty hợp danh. Điều kiện này phải được đáp ứng để loại bỏ bất kỳ sự cạnh tranh nào.
• Không có sản phẩm thay thế gần gũi: Sẽ có sự cạnh tranh nếu các công ty khác đang bán các loại sản phẩm tương tự. Do đó, trong một thị trường độc quyền, không được có sản phẩm thay thế chặt chẽ.
• Những hạn chế đối với sự gia nhập của bất kỳ công ty mới nào: Cần có một rào cản nghiêm ngặt để các công ty mới tham gia thị trường hoặc sản xuất các sản phẩm tương tự.

Đặc điểm của một thị trường độc quyền

• Sản phẩm chỉ có một người bán duy nhất trên thị trường.
• Các công ty độc quyền sở hữu thông tin mà những người khác trên thị trường không biết.
• Có tối đa hóa lợi nhuận và phân biệt giá cả liên quan đến thị trường độc quyền. Các nhà độc quyền được hướng dẫn bởi nhu cầu tối đa hóa lợi nhuận bằng cách mở rộng sản xuất bán hoặc bằng cách tăng giá.
• Nó có rào cản gia nhập cao đối với bất kỳ công ty mới nào sản xuất cùng một sản phẩm.
• Nhà độc quyền là người tạo ra giá cả, tức là họ quyết định mức giá, tức là nó tối đa hóa lợi nhuận của mình. Giá được xác định bằng cách đánh giá nhu cầu đối với sản phẩm.
• Nhà độc quyền không phân biệt đối xử giữa các khách hàng và tính phí tất cả các khách hàng như nhau cho cùng một sản phẩm.

Một số ví dụ về thị trường độc quyền như quyền của công ty hoặc quyền của một trường đại học, doanh nghiệp để cấp bằng cấp, bằng sáng chế,…

Lý do nên chọn một số nhà doanh nghiệp nên xây dựng thị trường độc quyền một cách đúng đắn vì:

• Công ty sở hữu nguồn tài nguyên quan trọng, chẳng hạn như nhà doanh nghiệp Debeers và Diamond.
• Công ty, doanh nghiệp nhận được độc quyền của chính phủ để sản xuất một sản phẩm cụ thể. Như bằng sáng chế sản phẩm mới, bản quyền về phần mềm,…
• Một số người sản xuất có thể hiệu quả hơn những người khác do chi phí sản xuất. Điều này làm tăng lợi nhuận khi bán hàng. Một số ví dụ về nhà thị trường độc quyền là năng lượng điện của Mỹ, khí gas của Colombia.

2. Thị trường cạnh tranh độc quyền

Thị trường cạnh tranh độc quyền là gì?

Thị trường cạnh tranh độc quyền là một dạng thị trường đặc trưng cho một ngành nào đó, nhiều công ty, doanh nghiệp cung cấp các sản phẩm hoặc dịch vụ thay thế tương tự (nhưng không hoàn hảo). Rào cản gia nhập và tỉ lệ rút lui trong ngành khá thấp và các quyết định của bất kỳ công ty nào cũng không ảnh hưởng trực tiếp đến các quyết định của các đối thủ cạnh tranh. Thị trường cạnh tranh độc quyền và thị trường độc quyền có mối quan hệ mật thiết với các chiến lược đánh bóng thương hiệu của công ty, doanh nghiệp.

Thị trường cạnh tranh độc quyền còn là điểm trung gian giữa thị trường độc quyền và cạnh tranh hoàn hảo. Thuật ngữ này lần đầu tiên được sử dụng vào những năm 1930 bởi các nhà kinh tế học Edward Chamberlain và Joan Robinson, để mô tả sự cạnh tranh giữa các công ty có sản phẩm cung cấp tương tự, những không giống hệt nhau.

Tất cả các doanh nghiệp cạnh tranh độc quyền đều có mức độ quyền lực thị trường tương đối thấp, họ đều là những người tạo ra giá cả. Một số nhà nghiên cứu cho rằng thị trường cạnh tranh độc quyền được đặc trưng bởi nhiều chi tiết cho quảng cáo và tiếp thị được cho là lãng phí tài nguyên. Một số ví dụ về thị trường cạnh tranh độc quyền như nhà hàng, tiệm salon, cửa hàng quần áo, đồ tiêu dùng

Đặc điểm của thị trường cạnh tranh độc quyền

1. Các công ty đồ tẩy rửa

Giả sử bạn vừa chuyển đến một ngôi nhà mới và muốn tích trữ các vật dụng dọn dẹp để đi đến lối đi thích hợp trong một cửa hàng tạp hóa, và bạn sẽ thấy bất kỳ mặt hàng cụ thể nào – xà phòng rửa bát, xà phòng rửa tay, nước giặt, chất khử trùng bề mặt, chất tẩy rửa bồn cầu,… đều có sẵn với một số loại. Đối với mỗi giao dịch mua bạn cần thực hiện, có lẽ năm hoặc sáu công ty thị trường độc quyền sẽ cạnh tranh cho doanh nghiệp của bạn.

2. Sự khác biệt giữa các sản phẩm

Vì tất cả các sản phẩm đều phục vụ cùng một mục đích nên người bán có tương đối ít lựa chọn để phân biệt sản phẩm của họ với các công ty cạnh tranh khác. Có thể có các loại “giảm giá” có chất lượng thấp hơn, nhưng rất khó để biết liệu các lựa chọn giá cao hơn có thực sự tốt hơn hay không. Sự không chắc chắn này là kết quả của thông tin không hoàn hảo: người tiêu dùng bình thường không biết sự khác biệt chính xác giữa các sản phẩm khác nhau hoặc giá hợp lý cho bất kỳ sản phẩm nào trong số chúng là bao nhiêu.

Cạnh tranh ở thị trường độc quyền có xu hướng dẫn đến tiếp thị nhiều hơn vì các công ty khác nhau cần phải phân biệt rộng rãi các sản phẩm tương tự. Một công ty có thể chọn giảm giá sản phẩm tẩy rửa của họ, hy sinh tỷ suất lợi nhuận cao hơn để đổi lấy – lý tưởng – để có doanh số bán hàng cao hơn. Một người khác có thể đi theo con đường ngược lại, tăng giá và sử dụng bao bì cho thấy chất lượng và sự tinh vi.

Bên người bán thứ 3 có thể tự PR bản thân mình là sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường hơn, sử dụng hình ảnh “xanh” và hiển thị con dấu phê duyệt từ cơ quan chứng nhận môi trường. Trên thực tế, mọi nhãn hiệu có thể có hiệu quả như nhau.

3. Trường hợp nên cân nhắc đặc biệt hơn

Các doanh nghiệp trong cạnh tranh ở thị trường độc quyền phải đối mặt với một hoặc nhiều môi trường kinh doanh khác biệt đáng kể so với các doanh nghiệp trong cạnh tranh ở thị trường độc quyền hoặc thị trường độc quyền hoàn hảo. Ngoài cạnh tranh để giảm chi phí hoặc mở rộng quy mô sản xuất, các công ty trong cạnh tranh độc quyền còn có thể phân biệt mình thông qua các phương tiện khác.

4. Đưa ra quyết định

Cạnh tranh trong thị trường độc quyền ngụ ý rằng có đủ các công ty trong ngành để quyết định của một công ty không yêu cầu các công ty khác thay đổi hành vi của họ. Trong một cơ chế độc quyền, một công ty giảm giá có thể gây ra một cuộc chiến về giá, nhưng đây không phải là trường hợp của thị trường cạnh tranh độc quyền.

5. Định giá về quyền lực

Giống như ở thị trường độc quyền, các công ty trong cạnh tranh độc quyền là người định giá hoặc tạo ra giá cả , chứ không phải là người định giá. Tuy nhiên, khả năng định giá danh nghĩa của họ được bù đắp một cách hiệu quả bởi thực tế là nhu cầu đối với sản phẩm của họ có độ co giãn về giá cao. Để thực sự tăng giá của họ, các công ty phải có khả năng phân biệt sản phẩm của họ với sản phẩm của đối thủ cạnh tranh bằng cách tăng chất lượng, thực tế hoặc cảm nhận của chúng. 

6. Nhu cầu co giãn

Do có phạm vi cung cấp giống nhau, nhu cầu có tính co giãn cao trong cạnh tranh ở thị trường độc quyền. Nói cách khác, nhu cầu rất nhanh nhạy với sự thay đổi của giá cả. Nếu chất tẩy rửa bề mặt đa năng yêu thích của bạn đột nhiên đắt hơn 20%, có thể bạn sẽ không ngần ngại chuyển sang một sản phẩm thay thế và mặt bàn của bạn có thể sẽ không khó nhận thấy sự khác biệt nào.

7. Lợi nhuận về kinh tế

Trong ngắn hạn các công ty có thể tạo ra lợi nhuận kinh tế vượt mức. Tuy nhiên, do các rào cản gia nhập thấp, các doanh nghiệp khác có động cơ gia nhập thị trường độc quyền, làm gia tăng sự cạnh tranh, cho đến khi lợi nhuận kinh tế tổng thể bằng không. Lưu ý rằng lợi nhuận kinh tế không giống như lợi nhuận kế toán, một công ty công bố thu nhập ròng dương có thể có lợi nhuận kinh tế bằng không bởi vì công ty đó kết hợp chi phí cơ hội.

8. Quảng cáo trong thị trường cạnh tranh độc quyền

Các nhà kinh tế nghiên cứu cạnh tranh trong thị trường độc quyền thường làm nổi bật chi phí xã hội của loại cấu trúc thị trường. Các công ty trong cuộc cạnh tranh độc quyền sử dụng một lượng lớn các nguồn lực thực tế vào quảng cáo và các hình thức tiếp thị khác.

3. Thị trường độc quyền nhóm

Trong thị trường độc quyền nhóm chỉ có một số ít người bán, thị phần của mỗi doanh nghiệp là khá lớn và có quan hệ phụ thuộc lẫn nhau, nghĩa là khi một doanh nghiệp tiến hành chiến lược thay đổi giá cả, sản lượng, quảng cáo,… có ảnh hưởng đến bất lợi đến các doanh nghiệp còn lại, lập tức các doanh nghiệp này sẽ phản ứng đối phó lại nhằm bảo vệ thị phần của mình.Trên thị trường độc quyền nhóm (bán độc quyền), sản phẩm có thể là đồng nhất (thép, nhôm, xi măng, dầu…) hay phân biệt (ngành sản xuất ô-tô, thiết bị điện, máy tính,…) và các sản phẩm có khả năng thay thế lẫn nhau.

Các doanh nghiệp mới (tiềm tàng) khó hoặc không thể gia nhập vào ngành vì có những hàng rào chắn lối vào như: độc quyền về bằng sáng chế hay quy trình công nghệ, có ưu thế về quy mô lớn, uy tín của các doanh nghiệp hiện có…, ngoài ra các doanh. nghiệp lớn có thể tiến hành những chiến lược để ngăn chặn những doanh nghiệp mới đi vào thị trường bằng cách xây dựng khả năng sản xuất còn thừa, đe doạ sẽ bán phá giá và làm tràn ngập thị trường sản phẩm có doanh nghiệp mới gia nhập ngành.

4. Thị trường độc quyền hoàn toàn

Thị trường độc quyền hoàn toàn gồm các đặc điểm như:

• Có một người bán hoặc 1 công ty, doanh nghiệp tồn tại trong ngành
• Sản phẩm của doanh nghiệp là duy nhất, không có sản phẩm thay thế tương tự
• Đường cầu của công ty, doanh nghiệp chính là đường cầu thị trường. Doanh nghiệp trong thị trường độc quyền hoàn toàn là người định giá gọi là “Price Maker”.
• Đường cung chính là đường chi phí biên

• Doanh nghiệp là người chấp nhận giá
• P=MR

5. Thị trường cạnh tranh hoàn hảo và thị trường độc quyền

Thị trường cạnh tranh hoàn hảo nghĩa là cạnh tranh trong một mô hình kinh tế được mô tả là một mẫu kinh tế thị trường lý tưởng, ở đó không có người sản xuất hay người tiêu dùng nào có quyền hay khả năng khống chế được thị trường, làm ảnh hưởng đến giá cả. Cạnh tranh hoàn hảo được cho là sẽ dẫn đến hiệu quả kinh tế cao. Những nghiên cứu về các thị trường cạnh tranh hoàn hảo cung cấp cơ sở cho học thuyết về cung và cầu.

Mô hình cạnh tranh hoàn hảo là mô hình được mô tả là một mẫu kinh tế thị trường lý tưởng, ở đó không có người sản xuất hay người tiêu dùng nào có quyền hay khả năng khống chế được thị trường, làm ảnh hưởng đến giá cả. Cạnh tranh hoàn hảo được cho là sẽ dẫn đến hiệu quả kinh tế cao. Một số ví dụ về mô hình cạnh tranh hoàn hảo như thị trường cạnh tranh trong lĩnh vực như nông sản, kinh doanh mặt hàng ít cạnh tranh như lúa gạo,…

Thị trường cạnh tranh hoàn hảo còn có các đặc điểm sau:

• Có nhiều người mua và người bán trên thị trường
• Hàng hóa được bán bởi những người bán này về cơ bản là như nhau
• Doanh nghiệp được tự do gia nhập và rút lui khỏi thị trường

Điểm khác biệt cơ bản giữa một doanh nghiệp cạnh tranh và doanh nghiệp độc quyền chính là khả năng tác động đến giá của hàng hóa. Một doanh nghiệp cạnh tranh là quá nhỏ trong tương quan với thị trường mà nó đang hoạt động, cũng vì thế mà nó không có năng lực để tác động đến giá. Doanh nghiệp phải chấp nhận mức giá được quyết định bởi các điều kiện của thị trường. Ngược lại, bởi vì doanh nghiệp độc quyền là nhà sản xuất duy nhất trên thị trường, nó có thể thay đổi giá hàng hóa bằng cách điều chỉnh sản lượng mà nó cung cấp ra thị trường.

Điều kiện ở một doanh nghiệp cạnh tranh	Điều kiện ở một doanh nghiệp độc quyền
P=MR=MC	P>MR=MC

• Trong đó
• P: Giá cả
• MR: Doanh thu biên
• MC: Chi phí biên

6. Bài tập thị trường độc quyền có lời giải

Đề Bài Một xí nghiệp độc quyền có hàm tổng chi phí và hàm cầu thị trường như sau   TC = Q2+240Q+45.000                 P   = 1200 – 2Q Yêu cầu: 1. Xác định mức giá và mức sản lượng mà nhà độc quyền đạt lợi nhuận tối đa. Tính tổng lợi nhuận đạt được. Xác định hệ số độc quyền Lerner 2. Để đạt tối đa sản lượng mà không bị lỗ, doanh nghiệp nên xác định mức sản lượng và giá bán bao nhiêu? 3. Tại mức sản lượng nào doanh thu của doanh nghiệp đạt cao nhất 4. Để đạt được lợi nhuận định mức bằng 20% so với chi phí sản xuất, doanh nghiệp nên định giá bán và sản lượng như thế nào?

Lời giải chi tiết Câu 1: Ta có:    TC = Q2+240Q+45.000      =>   MC = 2Q +240 Mặt khác, ta có P = -2Q +1200      =>   MR = – 4Q +1200 Lợi nhuận của xí nghiệp độc quyền đạt tối đa khi MC = MR  >>2Q + 240 = – 4Q +1200  >>Q  = (1200-240)/6 = 160 Thế Q = 160 vào phương trình đường cầu => P=880       =>          TR = P*Q = 880*160 = 140.800                     TC = 1602+240*160+45.000 = 109.000                     Π = TR-TC = 140.800- 109.000= 31.800 đvt Vậy mức giá bán và sản lượng đạt lợi nhuận tối đa lần lượt là 880 đvg/đvsl và 160 đvsl. Tại mức giá và lượng này, lợi nhuận đạt được là 31.800 đvt Tại Q = 160 => MC = 2*160 + 240 = 560 Hệ số Lerner: L = (880 – 560)/880 = 0,364

Câu 2: Xí nghiệp không bị lỗ trong khoảng giữa 2 điểm hòa vốn Xí nghiệp hòa vốn khi                                     TC = TR    >> Q2+240Q+45.000 = (-2Q +1200)*Q    >> Q2+240Q+45.000 = -2Q2 +1200*Q    >> 3Q2 – 960Q+45.000 = 0 Giải phương trình bật 2 được 2 nghiệm: Q = 57 và Q=263 Vậy mức sản lượng cao nhất mà không lỗ là  Q=263 và mức giá cần bán là P = 674 (=1200-2*263)

Câu 3: Doanh thu đạt tối đa khi MR = 0  >>1200 – 4Q = 0 >> Q = 300 Vậy tại mức sản lượng Q =300 doanh thu doanh nghiệp đạt tối đa

Câu 4:  Điều kiện để lợi nhuận bằng 20% chi phí là cần thỏa phương trình            0,2TC = TR – TC  hay 1,2*TC =  TR    >>1,2(Q2+240Q+45.000) = (-2Q +1200)*Q    >> 1,2Q2+288Q+54.000 = -2Q2 +1200*Q    >> 3,2Q2 – 912Q+54.000 = 0 Giải phương trình bật 2 được 2 nghiệm: Q1 = 84 và Q2=201 Thế 2 giá trị Q vào phương trình đường cầu => P1 = 1032  và  P2 = 798 Vậy xí nghiệp đạt lợi nhuận định mức bằng 20% chi phí tại 2 mức sản lượng Q = 84 (bán với giá P=1032, đạt lợi nhuận Π=14.472 đvt) và Q = 798 (bán với giá P=798, đạt lợi nhuận Π=26.757 đvt)

Bài Tập: Các mục tiêu tối đa lợi nhuận, lợi nhuận định mức trong thị trường độc quyền

Trên đây là toàn bộ thông tin chi tiết về các chuyên mục thị trường độc quyền, thị trường cạnh tranh độc quyền, độc quyền nhóm,… mà Isinhvien đã liệt kê ra một cách chi tiết. Hi vọng, những thông tin bổ ích trên sẽ giúp các công ty, doanh nghiệp phát triển và có thêm một số kiến thức bổ ích hơn.