Tư duy phản biện là gì? Kỹ năng rèn luyện và ví dụ

Tư duy phản biện là gì? Đây là một trong những kỹ năng quan trọng trong học tập và làm việc. Kỹ năng này giúp phát triển và hình thành các kỹ năng khác như tư duy logic, tư duy giải quyết vấn đề…Bài viết này Isinhvien sẽ trả lời cho câu hỏi tư duy phản biện là gì? Kỹ năng rèn luyện và một vài ví dụ về tư duy phản biện, các bạn nhớ theo dõi nhé!

Tư duy phản biện là gì?

Tư duy phản biện là hành động phân tích các sự kiện để hiểu một vấn đề hoặc chủ đề một cách thấu đáo. Quá trình tư duy phản biện thường bao gồm các bước như thu thập thông tin và dữ liệu, đặt câu hỏi và phân tích các giải pháp khả thi. 

Ví dụ, nếu bạn đang làm việc trong bộ phận nhân sự và cần giải quyết xung đột giữa hai nhân viên, bạn sẽ sử dụng tư duy phản biện để hiểu bản chất của xung đột và hành động nên được thực hiện để giải quyết tình huống.

Các kỹ năng tư duy phản biện

Các kỹ năng mà chúng ta cần để phát huy tư duy phản biện là rất đa dạng bao gồm quan sát, phân tích, diễn giải, phản ánh, đánh giá, suy luận, giải thích, giải quyết vấn đề và ra quyết định.

Cụ thể, các kỹ năng tư duy phản biện cần có như sau:

• Suy nghĩ về một chủ đề hoặc vấn đề một cách khách quan và phản biện.
• Xác định các lập luận khác nhau có liên quan đến một vấn đề cụ thể.
• Đánh giá một quan điểm để xác định mức độ mạnh mẽ hoặc giá trị của quan điểm đó.
• Nhận ra bất kỳ điểm yếu hoặc điểm tiêu cực nào có trong bằng chứng hoặc lập luận.
• Chú ý những gì có thể ẩn sau một tuyên bố hoặc lập luận.
• Cung cấp lý luận có cấu trúc và hỗ trợ cho một lập luận mà bản thân muốn đưa ra.

Tầm quan trọng của tư duy phản biện

Tư duy phản biện là một kỹ năng tư duy tổng hợp trong lĩnh vực. Khả năng suy nghĩ rõ ràng và hợp lý là điều quan trọng cho bất cứ điều gì chúng ta chọn làm. Nếu bạn làm việc trong lĩnh vực giáo dục, nghiên cứu, tài chính, quản lý hoặc nghề luật, thì tư duy phản biện rõ ràng là quan trọng. Nhưng kỹ năng tư duy phản biện không bị giới hạn trong một lĩnh vực chủ đề cụ thể. Khả năng suy nghĩ tốt và giải quyết vấn đề một cách có hệ thống là một “tài sản” cho bất kỳ nghề nghiệp nào.

• Tư duy phản biện rất quan trọng trong nền kinh tế tri thức mới: Nền kinh tế tri thức toàn cầu được thúc đẩy bởi thông tin và công nghệ. Người ta phải có khả năng đối phó với những thay đổi một cách nhanh chóng và hiệu quả. Nền kinh tế mới đặt ra yêu cầu ngày càng cao về các kỹ năng trí tuệ linh hoạt, khả năng phân tích thông tin và tích hợp các nguồn tri thức đa dạng để giải quyết vấn đề. Tư duy phản biện tốt thúc đẩy các kỹ năng tư duy như vậy và rất quan trọng trong môi trường làm việc thay đổi nhanh chóng.
• Tư duy phản biện nâng cao kỹ năng ngôn ngữ và trình bày: Suy nghĩ rõ ràng và có hệ thống có thể cải thiện cách chúng ta thể hiện ý tưởng của mình. Khi học cách phân tích cấu trúc logic của văn bản, tư duy phản biện cũng cải thiện khả năng hiểu.
• Tư duy phản biện thúc đẩy sự sáng tạo: Để đưa ra một giải pháp sáng tạo cho một vấn đề không chỉ liên quan đến việc có những ý tưởng mới. Cũng phải trong trường hợp những ý tưởng mới được tạo ra hữu ích và phù hợp với nhiệm vụ hiện tại. Tư duy phản biện đóng một vai trò quan trọng trong việc đánh giá những ý tưởng mới, lựa chọn những ý tưởng tốt nhất và sửa đổi chúng nếu cần thiết
• Tư duy phản biện là rất quan trọng để tự phản ánh: Để sống một cuộc đời có ý nghĩa và cấu trúc cuộc sống của mình cho phù hợp, chúng ta cần biện minh và suy ngẫm về các giá trị và quyết định của mình. Tư duy phản biện cung cấp các công cụ cho quá trình tự đánh giá này.
• Tư duy phản biện tốt là nền tảng của khoa học và dân chủ: Khoa học yêu cầu sử dụng lý trí một cách quan trọng trong thực nghiệm và xác nhận lý thuyết. Để thực hiện đúng chức năng của một nền dân chủ tự do đòi hỏi những công dân có thể suy nghĩ chín chắn về các vấn đề xã hội để đưa ra những đánh giá của họ về việc quản lý đúng đắn và vượt qua những thành kiến ​​và định kiến.

Ví dụ về tư duy phản biện

Các hoàn cảnh đòi hỏi tư duy phản biện khác nhau giữa các ngành. Một số ví dụ về tư duy phản biện bao gồm:

• Một y tá phân tích các trường hợp hiện tại và quyết định thứ tự mà bệnh nhân nên được điều trị.
• Một thợ sửa ống nước sẽ đánh giá các vật liệu phù hợp nhất với một công việc cụ thể.
• Một luật sư xem xét bằng chứng và đưa ra chiến lược để thắng một vụ kiện hoặc quyết định có nên dàn xếp ngoài tòa án hay không.
• Người quản lý phân tích các biểu mẫu phản hồi của khách hàng và sử dụng thông tin này để phát triển một buổi đào tạo về dịch vụ khách hàng cho nhân viên.

Cách rèn luyện tư duy phản biện

Không ngừng trau dồi kiến thức, học thêm những điều mới mẻ

Trước khi nói ra, lập luận một vấn đề, cần phải hiểu rõ vấn đề đó để có thể có cái nhìn khách quan, tổng quát nhất. Điều đầu tiên phải làm đó là học tập. Không ngừng trau dồi thêm kiến thức cho bản thân, đọc sách và rèn luyện khả năng quan sát, đánh giá vấn đề.

Một người có kiến thức sâu rộng, am hiểu về vấn đề sẽ có được kỹ năng tự tin. Đó là điều cần thiết. Ngược lại, nếu thiếu kiến thức nền tảng hay kiến thức chung, tổng quát của vấn đề, phản biện sẽ gặp rất nhiều khó khăn…thậm chí đi vào bế tắc và buộc phải dừng lại.

Đánh giá mọi việc khách quan

Một trong những rào cản lớn nhất của tư duy phản biện đó là suy nghĩ chủ quan. Khi các vấn đề được giải quyết theo hướng cảm tính và quá đặt nặng cái tôi vào đó. Vấn đề sẽ không được mở rộng, phân tích cũng như giải quyết triệt đề. Vì vậy, thay vì suy nghĩ mọi thứ theo hướng cá nhân. Hãy loại bỏ góc nhìn chủ quan mà mở rộng, khách quan trong mọi việc. Từ đó, vấn đề sẽ được xem xét một cách logic, hạn chế rào cản trong phản biện.

Luôn đặt ra giả định và xem xét lại vấn đề

Để tư duy phản biện được rõ ràng, chỉn chu nhất. Việc đưa ra những câu hỏi giả định và lật lại vấn đề là điều không thể thiếu. Khi tiếp cận với một vấn đề hoặc một thông tin mới, cần luôn luôn đặt câu hỏi. Các câu hỏi giả định được đặt ra có thể liên quan đến vấn đề, liên quan đến các đánh giá về vấn đề. Từ đó, chủ đề được đưa ra sẽ sâu sắc hơn, hiểu chi tiết hơn.

Câu hỏi giả định có thể liên quan đến đánh giá của bản thân mình. Bạn có thể đưa ra giả định về tính đúng, sai của vấn đề. Đặt thêm nhiều câu hỏi để tư duy của bạn thêm hoàn thiện, hoàn hảo hơn.

Sau khi có những câu hỏi giả định và đưa ra được những đánh giá riêng. Hãy đem vấn đề ra để lật lại một lần nữa. Xem xét chúng theo khía cạnh ngược lại, có thể bạn sẽ tìm thêm được niều ý tưởng mới. Thậm chí, có thể phát hiện ra lỗ hỏng trong những suy nghĩ, lập luận trước đó.

Kết luận của vấn đề phải được đưa ra dựa trên tình hình thực tế

Trong quá trình tư duy phản biện, có thể sẽ gặp phải nhiều ý kiến trái chiều. Trước những phản bác, bạn đừng vội kết luận kết quả. Hãy bình tĩnh và phân tích lại vấn đề một lần nữa theo hướng thực tế. Xem xét sự việc đúng sai dựa trên những điều đã được chứng minh trước đó. Và tự đúc kết cho mình những kiến thức riêng.

Kết luận vấn đề theo cảm tính là điều tối kỵ. Điều này không chỉ khiến những tư duy và kiến thức của bạn bị sai, lệch. Nó còn khiến bạn mất tự tin trong những lần sau đó.

Chúng ta không ngừng nỗ lực học hỏi rèn luyện các kỹ năng mềm quan trong cuộc sống, một trong những kỹ năng cần thiết đó là kỹ năng tư duy phản biện. Isinhvien hy vọng bạn đã hiểu rõ Tư duy phản biện là gì cũng như biết được cách rèn luyện kỹ năng này. Chúc cho các bạn luôn luôn tiến về phía trước, luôn luôn cố gắng trau dồi các kỹ năng để hoàn thiện bản thân mình nhé!